Kitabı biraz evvel bitirdim. Hala şaşkınım. Yıllardır aklımda, edebiyat
derslerinden hayal meyal hatırladığım –itiraf ediyorum, hatta hemen hemen hiç
hatırlamadığım- bir ders konusu olan Ahmet Hamdi Tanpınar, kitabı okuduğum süre
zarfında, ders konusu olmaktan çıkıp çok yetkin bir yazara, eseri de, bir
başucu kitabı konumuna yükseldi.
Aslında kitabın konusu, adının
çağrıştırdığının aksine, bir enstitüyü değil, kitabın baş kahramanı, anlatıcısı
ve yazıcısı Hayri İrdal’ın hayat öyküsünü anlatıyor. Bu uzun, renkli ve
kalabalık hayat öyküsünün bir parçası olarak da Saatleri Ayarlama Enstitüsü’nün
(S.A.E.) kuruluş ve genişleme dönemleri, Hayri İrdal ve çevresindeki insanların
bu süreçteki rolleri, gelişimleri hatta evrilmeleri anlatılmış.
Hayri İrdal, Abdulhamit
döneminde doğmuş –kitaptaki ifadelerden 1895 yılı olduğunu hesaplayabiliyoruz-
İstanbul’ da yaşayan fakir bir ailenin çocuğu. Okulla arası pek hoş değil. İlk
gençlik yıllarını babasının ilginç arkadaşları ile birlikte geçirmiş: Cinler
taifesine karışmış, şehrin içinde cinlerin sürekli yerini değiştirmek suretiyle
gezdirdiği bir hazinenin peşinde koşan, meczup Seyit Lütfullah, daha sonraları
eniştesi olacak Avcı Naşit Bey, çok kalabalık ailesiyle koloni halinde 40 odalı
konağında yaşayan Abdülselam Bey, eczanesinin arkasında altın üretmek için simya
deneyleri yapan Aristidi Efendi, Hayri İrdal’ın zamanının büyük bir bölümünü
muvakkithanesinde beraber geçirdiği, zaman üzerine gerçek bir filozof ve saat
tamircisi muvakkit Nuri Bey.
