Büyük Oyunlar - Anton Pavloviç Çehov (İvanov, Orman Cini, Vanya Dayı, Martı, Üç Kız Kardeş, Vişne Bahçesi)

(Nazomi - Tiyatro)

Neden tiyatro kitabı okudum? Aslında okumamın sebebi Çehov Makinesi (oyun yazısını yine bu  blogda bulabilirsiniz) adlı Devlet Tiyatrosu oyununa bilet almamdı. Oyuna hazırlık olsun diye okumak istedim. Oyunları ardı ardına okuyunca, oyunlar arasında o kadar çok ortak nokta dikkatimi çekti ki. Ben tabi ki burada Çehov üzerine bir eleştiri / inceleme yazısı yazacak değilim. Haddim de değil zaten. Fakat oyunları okurken dikkatimi çeken konuları ve oyunların bana hissettirdiklerini yazmak istedim. 

Kısaca oyunlardan bahsedecek olursak; 

İvanov; İvanov soylu ama para sıkıntısı çeken taşrada yaşayan bir çiftlik sahibidir. Otuzlu yaşlarının ortasındadır. Karısı ağır verem hastasıdır ve ölmek üzeridir. Karısının ailesi, kızları farklı dinden bir adamla kaçarak evlendiği için, onu evlatlıktan red etmiş ve drohomasını vermemiştir. İvanov, karısına olan sevgisini kaybetmiştir ve onu ihmal etmektedir. Taşra doktoru kadının acılarını dindirmeye çalışmakta ve İvanov'a karısına kötü davrandığı için kızmaktadır.

Vanya Dayı: Oyunun geçtiği yer yine Rusya kırsalı. Yaşlı sanat profesörü,emekli olduktan sonra parasal anlamda sıkıntı çektiği için genç ve güzel 2. eşiyle birlikte, ilk eşine ait olan çiftlğe gelir. Karısının ölümünden sonra çiftliği kayınbiraderi - vanya Dayı -  ve ilk eşinden olan  kızı beraber işletip, kazandıkları paranın büyük bölümünü profesöre yollamışlardır. Vanya Dayı ve kızı profesöre o kadar hayrandırlar ki, onu başarılarından dolayı hayatlarının merkezine koymuşlar ve onun için her fedakarlığı yapmaya hazırdırlar. Fakat Vanya dayının duyguları  profesörün aslında ne kadar bencil bir insan olduğunu farkettikten sonra değişmiş, üstelik onun çok genç ve güzel karısına da umutsuzca aşık olmuştur.  Burada da bir doktor vardır ve o da profesörün  karısına aşıktır.

Orman Cini: Bu oyunların arasında içinde mutluluk barındıran tek oyun.Yine arka planda Rusya kırsalı var. Ve bu oyun Vanya Dayı adlı oyunun mutlu versiyonu gibi. Burada çevreci bir doktor var. Rusyanın ormanlarını korumak için uğraşıyor. Bu sebeple ondan Orman Cini diye bahsediyorlar.

Martı: Çok ünlü ve artık kırklarının başında olan bir aktrisin oğlu taşrada yaşamaktadır. Annesi kendisinden biraz genç, Rusya'nın çok ünlü yazarlarından biriyle beraberdir. Kadın sevgilisiyle beraber oğlunu görmeye gelmiştir. Hayatta henüz bir şey başaramamış oğlu bir oyun yazmıştır ve göl kıyısına kurulan basit bir sahnede bu oyunu sergileyecektir. Ünlü, bencil anne ile başarılı yazarın gölgesinde ezilen genç bir adam. Bu oyunda da yine bir köy doktoru var.

Üç Kız Kardeş: Olay yine kırsalda geçmektedir. Babalarını kaybetmiş 3 kız kardeşin bir de küçük erkek kardeşleri vardır ve ablaları ileride başarılı olacağını umarak ondan çok şey beklemektedir. Kız kardeşlerden bir tanesi evlidir ve evliliğinde mutsuzdur. Erkek kardeşleri evlenince, onun görgüsüz karısı da yanlarına taşınmıştır. Üç kız kardeş babalarının özel çabası sonucu bir kaç yabancı dil konuşabilen iyi eğitimli genç hanımlardır ve bir taşra kasabasında kendilerini kıstırılmış hissetmekte ve bir gün Moskova'ya gitmeyi hayal etmektedirler. Burada da bir askeri doktor vardır.

Vişne Bahçesi: Çok zengin bir toprak ağasının karısı, oğlunun ve kocasının ölümünden sonra Paris'e gitmiş ve kendisine miras kalan serveti orada tüketmiştir. İpotekli mallarını kurtarmak için Rusya'ya geri dönmüştür, ama bunu yapacak yeterli parası yoktur.  Güzelliği tüm Rusya'ya nam salmış olan, çok sevdiği vişne bahçesini, ağaçları kesip, onların yerine yazlık evler yapmak isteyen bir tüccara satmak zorunda kalacaktır.

Bunlar da oyunları okurken kendime aldığım notlar;

Bu oyunlardan 2 tanesinin birbiriyle enteresan bir bağlantısı var. Orman Cini ve Vanya Dayı. Her iki oyunun da karakterleri hemen hemen aynı.  Ama Orman Cini'nde mutluluğa dair ne varsa  Vanya Dayı'da bunlar itinayla yok edilmiş. Acaba hangisini önce yazdı, gerçekten merak ettim ama bu bilgiye ulaşamadım maalesef.

Tüm oyunlarında karakterler genelde mutsuz, tükenmiş insanlar. Hep bir şeyler için geç kalmışlar. Mevcut durumu değiştirmek için çabalamaya bile güçleri yok. Genel olarak bir sıkışmışlık ve yalnızlık duygusu hakim atmosfere. 

Vişne Bahçesi haricindeki tüm oyunlarında bir doktor karakter var. Belki de bunda Çehov'un doktor olmasının etkisi vardır. 

Oyunların hemen hemen hepsinde silah var. Silahla gelen bir ölüm var. Vanya Dayı'da cinayet teşebbüsü, Martı, İvanov ve Orman Cinin'de intahar, Üç kız kardeş'te düello var. Vişne Bahçesi hem doktorsuz, hem de silahsız tek oyun.

Çehov hayatı boyunca sağlıksız bir yaşam sürmüş. hep ciğerlerinden rahatsızmış. Asıl mesleği doktorlukmuş ve 46 yaşında akciğer rahatsızlığından ölmüş. Belki de doktor olduğu için uzun yaşayamayacağını biliyordu ve o nedenle bu kadar mutsuz hayatlar kurguluyordu.

Oyunlarında, aydın insanların şimdi yalnız ve de mutsuz olsalar da 100 - 150 yıl sonra, gün be gün kendileri gibi olan insanlar çoğalacağı için, o gün geldiğinde artık yalnızlık çekmeyeceğine ve mutlu olacaklarına dair bir inanç var. Bunu bir şekilde bizlere hissettiriyor Çehov. Aslında 2016 yılından, yani Çehov'un umut beslediği 150 yıl sonrasından duruma bakınca Çehov'u kıskanıyorum. Onun yaşadığımız bugünlere dair umudu varmış. Biz ise dünyanın değişmediğini üzülerek görüyoruz. Hala onun durduğu yerdeyiz maalesef.

Oyunlarda hiç bir karakterin hayalleri gerçek olamıyor; üç kız kardeş Moskova'ya gidemiyor, İvanov sevdiği genç kadınla evlenemiyor, Vişne Bahçe'sinde en son balta sesleri duyuluyor. Vanya Dayı ve yeğeni o kadar umutsuz ki, ancak öldüklerinde hakkettikleri huzuru ve mutluluğu bulacaklarına inanıyor. Vanya Dayı'nın son repliği beni gerçekten derinden sarstı.

Tiyatro okumaktan bu kadar çok hoşlanacağımı hiç düşünmemiştim. Ama bence bu oyunlar tek tek değil de bir arada okunmalı. Böylece yazarın dünyasına dair pek çok ipucu yakalanabiliyor. 

Unutmadan değinmek istediğim bir şey daha var. Çehov'da inanılmaz bir doğa sevgisi ve çevre bilinci var. Karakterleri vasıtasıyla bu bilinci bize de aktarmaya çalışıyor. Mesela Orman Cini'ndeki doktor Rusya'nın ormanlarına aşık. Elinde Rusyanın orman örtüsünü, hayvan popülasyonunu gösteren, geçmişle bugünü karşılaştırdığı haritalar var ve herkese durumun kötüye gittiğini anlatmaya çalışıyor. O zamandan kötüye gidiyormuş yani.

Kendimi bir konuda düşünmekten alıkoyamadım.Aslında oyunlarda bu kadar çok mutsuzluk olmayabilirdi. Diğer karakterler istese, bu durumu değiştirmek için bir şeyler yapabilirdi. Yapmak için de şansları vardı aslında. Ama yapmıyorlar. Çünkü Çehov bunu istemiyor.

Tiyatro okuma deneyimi yaşamak isteyenler. Çehov'un oyunları iyi bir başlangıç olabilir.